Gốm Bizen, một trong sáu dòng gốm cổ xưa nhất của Nhật Bản, là một loại hình nghệ thuật gốm sứ độc đáo và tinh tế, được tạo ra từ đất sét đặc biệt của vùng Bizen, tỉnh Okayama. Với lịch sử hơn 1000 năm, gốm Bizen đã trở thành biểu tượng của sự đơn giản, mộc mạc nhưng không kém phần tinh tế, phản ánh sâu sắc triết lý thẩm mỹ và tinh thần Nhật Bản.
Nguồn gốc và lịch sử
Gốm Bizen bắt nguồn từ thời kỳ Heian (794-1185), khi các lò nung gốm đầu tiên được xây dựng tại vùng Bizen. Đất sét tại đây có hàm lượng sắt cao, tạo nên màu nâu đỏ đặc trưng cho gốm Bizen sau khi nung. Trải qua nhiều thế kỷ, các nghệ nhân Bizen đã không ngừng hoàn thiện kỹ thuật chế tác, tạo ra những sản phẩm gốm sứ độc đáo và đa dạng, từ bình hoa, ấm trà, chén đĩa đến các tác phẩm điêu khắc tinh xảo.
Đặc điểm nổi bật của gốm Bizen
- Màu sắc tự nhiên: Gốm Bizen không sử dụng men màu, màu sắc của sản phẩm được tạo ra hoàn toàn tự nhiên từ quá trình nung đất sét. Màu nâu đỏ đặc trưng của gốm Bizen được gọi là “hiiro”, có thể thay đổi từ đỏ cam đến nâu sẫm tùy thuộc vào nhiệt độ nung và vị trí đặt trong lò.
- Bề mặt đa dạng: Gốm Bizen có bề mặt đa dạng, từ nhẵn mịn đến thô ráp, từ bóng đến mờ. Các nghệ nhân Bizen thường sử dụng các kỹ thuật như “hidasuki” (tạo vân bằng dây thừng) hay “yohen” (tạo hiệu ứng biến đổi màu sắc) để tạo ra những bề mặt độc đáo và ấn tượng.
- Tính thẩm mỹ wabi-sabi: Gốm Bizen mang đậm tinh thần wabi-sabi, một triết lý thẩm mỹ Nhật Bản đề cao vẻ đẹp của sự không hoàn hảo, mộc mạc và giản dị. Những vết nứt, vết lõm hay những biến đổi màu sắc trên bề mặt gốm Bizen không được coi là khuyết điểm mà là một phần của vẻ đẹp tự nhiên và độc đáo của sản phẩm.
Quy trình sản xuất gốm Bizen
Quy trình sản xuất gốm Bizen đòi hỏi sự tỉ mỉ và kỹ thuật cao. Đất sét được khai thác từ các mỏ tại vùng Bizen, sau đó được làm sạch, nhào nặn và tạo hình bằng tay hoặc bằng bàn xoay. Sản phẩm sau khi tạo hình được phơi khô tự nhiên rồi nung trong lò nung truyền thống gọi là “noborigama”. Lò nung noborigama sử dụng củi làm nhiên liệu, nhiệt độ nung có thể lên đến 1300 độ C. Quá trình nung kéo dài từ 10 đến 14 ngày, trong thời gian đó, các biến đổi hóa học xảy ra trong đất sét, tạo nên màu sắc và bề mặt đặc trưng cho gốm Bizen.
Các loại hình gốm Bizen
Gốm Bizen có nhiều loại hình khác nhau, mỗi loại có những đặc điểm và ứng dụng riêng:
- Bizen-yaki: Là loại hình gốm Bizen phổ biến nhất, được sử dụng để làm bình hoa, ấm trà, chén đĩa và các vật dụng trang trí khác.
- Iga-yaki: Là loại hình gốm Bizen có nguồn gốc từ tỉnh Mie, nổi tiếng với các sản phẩm như bình trà, ấm trà và chén trà.
- Tamba-yaki: Là loại hình gốm Bizen có nguồn gốc từ tỉnh Hyogo, nổi tiếng với các sản phẩm như bình hoa, lọ đựng và đĩa.
Gốm Bizen trong đời sống hiện đại
Ngày nay, gốm Bizen vẫn được ưa chuộng và sử dụng rộng rãi trong đời sống hiện đại. Những sản phẩm gốm Bizen không chỉ là vật dụng trang trí mà còn là biểu tượng của sự tinh tế, sang trọng và đẳng cấp. Nhiều nghệ nhân Bizen trẻ tuổi đang tiếp nối truyền thống của cha ông, sáng tạo ra những tác phẩm gốm sứ mới mẻ và độc đáo, góp phần đưa gốm Bizen đến gần hơn với công chúng.
Bảo tồn và phát huy giá trị gốm Bizen
Gốm Bizen là một di sản văn hóa quý giá của Nhật Bản. Để bảo tồn và phát huy giá trị của gốm Bizen, chính phủ Nhật Bản và các tổ chức phi chính phủ đã có nhiều nỗ lực như hỗ trợ các lò gốm truyền thống, tổ chức các cuộc triển lãm và hội thảo về gốm Bizen, đồng thời khuyến khích các nghệ nhân trẻ tuổi tiếp nối nghề truyền thống.
Kết luận
Gốm Bizen là một món quà vô giá mà thiên nhiên và con người đã ban tặng cho Nhật Bản. Với vẻ đẹp mộc mạc, giản dị nhưng không kém phần tinh tế, gốm Bizen xứng đáng là một trong những tinh hoa của nghệ thuật gốm sứ thế giới.
